Réunion hay chính thức gọi là La Réunion; trước đây
là Île Bourbon. Đảo cách Madagascar 700 km về phía
đông và cách Mauritus 200 km về phía tây nam.
Réunion có chiều dài là 63 km, rộng 45 km và diện
tích khoảng 2.517 km², hiện là một Vùng Đất Hải
Ngoại của Pháp. Những người dân sống ở đây tự gọi
ḿnh là Réunionnais hay Créoles. Thủ đô là Saint
Denis.
SIN-DNI là chữ viết tên Créole của Saint Denis (ảnh
của tác giả).
..Năm 1513: người Bồ Đào Nha khám phá ra và gọi tên
là đảo Santa Apollonia.
.Năm 1793 gọi là Réunion.
Gần đây thế giới biết nhiều tới đảo Réunion qua
tin ngày 29/7/2015, một số mảnh vỡ đă được t́m
thấy tại bờ biển đảo Réunion mà tin rằng là của
chiếc máy bay 370 của Hăng Hàng Không Mă Lai
Malaysia Airline bị mất tích.
Sự kiện này xác thực sự di dân của các người từ
Mă Lai Nam Dương vào hàng ngàn năm trước đây tới
các đảo ở vùng Ấn Độ dương này được là nhờ các
con thuyền chở họ được ‘thuận buồm xui gió’theo
ḍng nước, gió mùa giống như các mảnh máy bay
trôi dạt tới đây ngày nay.
Dấu Chân Vua Việt
Lưu Đầy.
Réunion là nơi hai vị Vua Việt Nam Thành Thái và
Duy Tân bị đưa đi đày vào tháng 11 năm 1916. Vua
Duy Tân đă bước chân lên đảo ngay tại bến cảng
vào buổi sáng mà hôm nay tầu tuần du biển của
chúng tôi cũng cập bến vào buổi sáng.
Hải cảng Saint Denis (ảnh của tác giả).
Chúng tôi bước chân lên đảo đi t́m dấu chân của Vua
Duy Tân.
Vua Thành Thái
Vua Thành Thái (1879-1954) tên mẹ đẻ là Nguyễn Phúc
Bửu Lân, vị vua thứ 10 của triều đại Nhà Nguyễn, tại
vị từ 1889 đến 1907.
Vua Thành Thái của Đại Nam (nguồn: Wikipedia)
V́ chống Pháp ông bị ép thoái vị và bị quản thúc ở
Vũng Tầu (12-9-1907) rồi tới năm 1916 bị đi đầy cùng
con là Vua Duy Tân tới Đảo Réunion này.
Ông cùng gia đ́nh thuê một căn nhà ở thành phố Saint
Denis tại đảo Réunion.
Đầu tháng 5 năm 1945 (sau khi vua Duy Tân mất),
nhờ sự vận động của con gái và con rể của ông và
vợ chồng luật sư Vương Quang Nhường, cựu hoàng
Thành Thái được cho về Việt Nam.. Ông cùng gia
đ́nh sống ở Villa Anna tại Cap Saint Jacques
(Vũng Tầu). Ông mất ngày 20-3-1954 tại Sài G̣n
và được an táng tại thành An Lăng (lăng Dục Đức)
tại xă An Cựu, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa
Thiên, thọ 75 tuổi.
Vua Duy Tân.
Vua Duy Tân
sinh ngày 19 tháng 9-1900 chết ngày
26 tháng 12-1945 nhũ danh là Nguyễn Phúc Vĩnh
San, vị vua thứ 11 của Nhà Nguyễn.
Khi vua cha bị ép thoái vị, Khâm sứ Pháp Fernand
Ernest Lévecque vào hoàng cung chọn người kế vị.
Lúc điểm danh các con của vua Thành Thái th́
thiếu mặt thái tử Vĩnh San. Ông trốn dưới gầm
giường khi bị lôi ra mặt mày lem luốc. Bị tra
hỏi th́ thái tử Vĩnh San nói "Ta đang t́m con dế
vừa mới xổng". Vị Khâm Sứ thấy Vĩnh San chỉ mới
có 7 tuổi, nhút nhát, thơ dại nên dễ uốn nắn và
kiểm soát hơn là chọn những người anh lớn do đó
chọn Vĩnh San đưa lên làm vua.. Triều đ́nh lấy
tên hiệu cho ông là Duy Tân, có ư muốn ông tiếp
nối con đường duy tân không thành của vua cha
Thành Thái.
Vị Khâm Sứ Pháp đă lầm, ông cũng có thái độ
chống Pháp c̣n quyết liệt hơn.
Năm 1916, nhân lúc có Thế Chiến thứ I ở Âu Châu
ông bí mật liên lạc với các lănh tụ Thái Phiên,
Trần Cao Vân của Việt Nam Quang Phục Hội dự định
nổi dậy chống Pháp. Chuyện khởi nghĩa bị bại
lột. Ông cùng các lănh tụ Việt Nam Quang Phục
Hội Bị bắt. Trần Cao Vân nhận hết tội để cứu
vua. Trần Cao Vân và Thái Phiên bị sử tử c̣n vua
Duy Tân bị đưa đi lưu đầy ở đảo Réunion.
Ngày 3 tháng 11 năm 1916, gia đ́nh vua Thành
Thái và Duy Tân lên tàu Guadiana ở Vũng Tầu. Đến
ngày 20 tháng 11 họ tới bến Pointe de Galets đảo
La Réunion lúc 7 giờ rưỡi sáng. Tại đây, từ chối
một biệt thự sang trọng người Pháp dành cho, gia
đ́nh cựu hoàng sống trong một căn nhà thuê lại
của một người dân ở thành phố Saint-Denis. Vua
Duy Tân sống giản dị như những người dân bản xứ.
Về sau Vua Duy Tân bất b́nh với vua cha v́ không
hợp tính t́nh, ông cắt đứt liên lạc với gia đ́nh
ra ở riêng.
Thái tử Nguyễn Phúc Vĩnh San, chụp ảnh tại nhà ở
St-Denis, La Réunion (http://www.historicvietnam.com).
Ông học vô tuyến điện và mở tiệm
Radio-Laboratoire bán và sửa chữa máy thu thanh.
Đồng thời, ông học thi
tú tài ở trường trung học Leconte de Lisle
và học thêm ngoại ngữ, luật học. Ông yêu nhạc,
cưỡi ngựa giỏi và viết nhiều thơ văn đăng trong
những tờ báo Le Peuple (Dân chúng), Le Progrès
(Tiến bộ) dưới biệt hiệu Georges Dry. Bài
Variations sur une lyre briée (Những biến tấu
của một cây đàn lia găy vỡ) được giải nhất văn
chương của Viện Hàn lâm Khoa học và Văn chương
La Réunion năm 1924. Vua Duy Tân c̣n là hội viên
của Hội Tam Điểm (Franc-Macon) (Free Masonry) và
Hội Bảo Vệ Nhân Quyền và Quyền Công Dân Địa
Phương (nguồn: Wikipedia).
Ông chống chính quyền Vichy theo Đức Quốc Xă. Đă
nhiều lần ông xin về trú ngụ ở Pháp nhưng đều bị
từ chối.
Khi Thế Chiến Thứ II bùng nổ, ông xem De Gaulle,
người lănh đạo Lực Lượng Kháng Chiến Tự Do Pháp
(Forces Françaises
Libres) ở hải ngoại được thành lập ở Anh là thần
tượng, là h́nh mẫu cho hoạt động cứu nước của
ḿnh (ông hy vọng "nước Pháp Tự Do" và nước Pháp
thực dân mà ông chống đối không c̣n giống nhau).
Để t́m một con đường về giúp nước của ḿnh, ông
đáp ứng lời kêu gọi giải phóng nước Pháp của De
Gaulle. Ông đă thu thập tin tức trong vùng của
quân đội Đức qua vô tuyến điện rồi chuyển cho
Lực Lượng Kháng Chiến Tự Do Pháp. Vụ việc đổ bể,
ông bị nhà cầm quyền La Réunion (lúc đó theo
Chính Phủ Vichy) câu lưu sáu tuần.
Sau đó, ông được phục vụ với cấp bậc hạ sĩ vô
tuyến..
Vua Duy Tân (ở giữa)
và các bạn (nguồn: wikipedia)
Về sau ông ra nhập Lực Lượng Tự Do Pháp bắt đầu từ
cấp b́nh nh́ rồi được thăng chức lên tới thiếu tá.
Thiếu tá Vĩnh San.
Ngày 14 tháng 12 năm 1945, Charles de Gaulle
tiếp cựu hoàng Duy Tân. Trong tập Hồi kư chiến
tranh, tướng de Gaulle ghi:
"...Tôi sẽ tiếp Cựu
hoàng (Vĩnh San) và sẽ cùng ông xét xem chúng
tôi sẽ làm được những ǵ? Đó là một nhân vật đầy
cương nghị. Mặc dù bị lưu đày ṛng ră 30 năm
trời, h́nh ảnh của ông không hề phai mờ trong
tâm hồn của dân tộc Việt Nam."
Một bạn thân của Duy Tân là E. F. Thébault kể
lại trong bài Destin tragique d'un Empereur
d'Annam: Vĩnh San-Duy Tân:
“Trở lại Paris ngày 16
tháng 12 năm 1945, tôi thấy Ngài mặc một bộ đồ
nhà binh rất đẹp, có gắn bốn lon. Bây giờ Ngài
trọ ở khách sạn Louvres, trước hư viện Pháp.
Ngài nói: "Như vậy là xong rồi, quyết định rồi!
Chính phủ Pháp sẽ đặt tôi lại trên ngôi Hoàng đế
Việt Nam. Tướng De Gaulle sẽ theo tôi trở về bên
đó (Việt Nam) vào những ngày đầu tháng 3
(1946)."Từ nay tới đó, người ta sẽ chuẩn bị dư
luận của Pháp cũng như quốc tế và Đông Dương. Vả
lại, cũng c̣n cần phải dự thảo các bổn thoả ước
giữa hai chính phủ nữa” (nguồn:
Wikipedia).
Vua Duy Tân quyết định giành độc lập cho Việt
Nam bằng con đường ôn ḥa không đổ máu và vẫn
nằm trong khối Liên Hiệp Pháp để Việt Nam được
che chở. Ông thừa nhận lối chống Pháp lúc c̣n
trẻ của ḿnh là “nóng nảy vụng về”.
Trong hồi kư Bên gịng lịch sử 1940-1965, linh mục
Cao Văn Luận ghi lại rằng mùa đông 1944 và đầu năm
1945, cùng với một số du học sinh Việt và Việt kiều,
ông có tiếp xúc ba lần với cựu hoàng Duy Tân ở
Paris. Lần đầu, cựu hoàng giải thích:
“Người Pháp đang cần
sự hợp tác của chúng ta để tái chiếm Đông Dương.
Họ có thể chấp nhận cho ta thành một quốc gia tự
trị trong Liên Hiệp Pháp. Điều đó không trái với
quyền lợi quốc gia. Dần dà chúng ta đ̣i thêm
quyền hành. Chúng ta biết làm ǵ hơn trước binh
lực hùng hậu của Pháp và hậu thuẫn của đồng minh
Tây phương? Chúng ta đă thấy những gương chống
Pháp và tôi đây là nạn nhân của một lối chống
nóng nảy vụng về. Rồi đất nước chúng ta phải
chịu một cảnh chiến tranh tàn khốc mà kết quả
chưa biết là thắng hay bại”.
Vua Duy Tân đă từng tâm sự:
“Riêng về phần tôi,
ḷng yêu quê hương Việt Nam không cho phép tôi
để ngỏ cửa cho một cuộc tranh chấp nội bộ nào.
Điều mà tôi mong muốn là tất cả các con dân Việt
Nam ư thức được rằng họ là một quốc gia và ư
thức ấy sẽ thức đẩy họ dựng lên một nước Việt
Nam xứng đáng là quốc gia. Tôi tin rằng tôi sẽ
làm tṛn bổn phận của một công dân Việt Nam khi
nào mà tôi làm cho những người nông dân Lạng
Sơn, Huế, Cà Mau ư thức được t́nh huynh đệ của
họ. Nghĩa hợp quần ấy được thực hiện dưới bất cứ
chế độ nào: cộng sản, xă hội chủ nghĩa, bảo
hoàng hay quân chủ, điều đó không quan trọng,
điều quan trọng là phải cứu dân tộc Việt Nam
khỏi cái họa chia rẽ”.
Tuy nhiên, nhiều người
cho rằng cựu hoàng Duy Tân đă bị dùng như một
con bài chính trị trong kế hoạch mật tái chiếm
Đông Dương của Pháp (nguồn: wikipedia).
Ngày 24 tháng 12 năm 1945, cựu hoàng Duy Tân
dùng phi cơ Lockheed C-60 của Pháp bay từ Paris
trở về La Réunion thăm gia đ́nh trước khi thi
hành sứ mạng mới. Máy bay bị nạn ở Cộng Ḥa
Trung Phi khiến ông thiệt mạng.
Theo nhiều người đây có thể là một vụ mưu sát do
người Anh hay một bàn tay nào khác âm mưu. Việc
vua Duy Tân trở lại Việt Nam sẽ gây khó khăn cho
Anh trong việc trao trả các thuộc địa. Cũng
trong Destin tragique d’un Empereur d’Annam, E.P
Thébault viết:
“Ngày 17 tháng 12 năm 1945, mười hôm trước khi
tử nạn, Duy Tân có linh cảm tính mạng ông bị đe
doạ. Lần chót khi cả hai đi ngang vườn
Tuileries, cựu hoàng nắm tay Thébault nói: "Anh
bạn già Thébault của tôi ơi! Có cái ǵ báo với
tôi rằng tôi sẽ không trị v́. Anh biết không,
nước Anh chống lại việc tôi trở về Việt Nam. Họ
đề nghị tặng tôi 30 triệu quan nếu tôi bỏ ư định
ấy”.
Pháp cho mở hai cuộc điều tra và kết luận không
có dấu hiệu đây là một cuộc mưu sát, nhưng đến
nay vụ tai nạn máy bay vẫn c̣n là nghi án lịch
sử chưa có lời giải đáp.
Do sự đóng góp của ông trong thời chiến, sau khi
chết, chính phủ Pháp trao tặng ông huy chương
Grand Cross of the Legion of Honour và Officer's
Medaille de la Resistance và cũng bầu chọn ông là
một Companion of the Orde de la Libération.
Ngày 28 tháng 3 năm 1987, hài cốt vua Duy Tân được
gia đ́nh đưa từ M'Baiki, Trung Phi về Paris làm lễ
cầu siêu tại Viện Quốc tế Phật học Vincennes và sau
đó đưa về an táng tại An Lăng, Huế cạnh nơi an nghỉ
của vua cha Thành Thái, vào ngày 6 tháng 4 năm 1987.
Vua Duy Tân
năm 1930
Ông được tưởng nhớ nhiều. Ở Saigon trước năm
1975, đường Garcerie cũ thời Pháp thuộc được đổi
tên là đường Duy Tân. Đây là con đường với hai
hàng cây lớn, chạy ngang Trường Đại Học Luật
Khoa và Kiến Trúc nơi có Viện Đại Học Saigon nổi
tiếng là thơ mộng, đă được nhắc trong bản nhạc
"Trả Lại Em Yêu" của Phạm Duy: “Con đường Duy
Tân cây dài bóng mát, uống ly chanh đường, uống
môi em ngọt…’. Sau năm 1975, đường Duy Tân bị
đổi tên thành đường Phạm Ngọc Thạch.
Ngày 5 tháng 12 năm 1992 tại thủ đô Saint Denis
đảo Réunion khánh thành đại lộ mang tên ông: Đại
lộ Thái tử Vĩnh San.
Chúng tôi đă dự tính đi t́m các dấu chân của cựu
hoàng Duy Tân, trước khi lên đường tới thăm đảo
Réunion đă liên lạc với một người đàn anh khả
kính có cô con gái tên là Titi (không biết có
phải lấy theo tên dân dă Việt Nam là Tí Ti
không) sống ở đây để nhờ hướng dẫn. V́ Titi bận
đi làm nên chúng tôi hẹn gặp Titi vào buổi chiều
sau khi đi làm về. Buổi sáng chúng tôi dành th́
giờ đi thăm các địa điểm lịch sử đặc biệt và các
danh lam thắng cảnh khác (sẽ viết trong bài
Réunion Mươi Điều). Chúng tôi hẹn gặp tại tiệm
ăn nổi tiếng Le Roland Garros ở đây.
Tiệm Ăn Le Roland Garros (ảnh của tác giả).
Tới đây mới biết Titi sống ở tận phía Nam của
đảo không phải ở ngay thủ đô Saint Denis. Giờ
tan sở ở đây kẹt xe như ở Los Angeles v́ chỉ có
một xa lộ ṿng quanh đảo sát biển và vách núi ít
có đường rẽ ngang nên không thể thoát ra được xa
lộ. Chờ măi tới hơn 7 giờ tối mà Titi hăy c̣n
đậu xe trên xa lộ ở phía Nam của đảo. Nhiều lần
tính bỏ cuộc nhưng may là taxi ở đây cũng bị
kẹt. Mấy khách du dịch cùng đi trên con tầu của
chúng tôi gọi taxi về tầu chờ đă gần ba tiếng
rồi mà vẫn chưa thấy bóng dáng xe taxi đâu. Cũng
may là đêm nay tầu ngủ qua đêm ở đảo này nên
không sợ nhỡ tầu. Titi rất thông minh biết là
chúng tôi đang lo nên đă điện thoại nhờ cô bạn
nha sĩ người Pháp làm tại Saint Denis đến gặp
chúng tôi để trấn an. Hơn tám giờ Titi mới tới..
Chúng tôi quyết định đi ăn tối trước rồi mới đi
thăm các nơi vinh danh Thái Tử Vĩnh San ở đây.
V́ ăn măi đồ ăn Tây phương trên tầu đă chán ứ
tới cổ, thèm món ăn Việt Nam nên dự định tới một
tiệm ăn Việt Nam nổi tiếng nhất ở đây là tiệm
Kim Sơn. Rủi thay nhà hàng đóng cửa hôm nay.
Cuối cùng chúng tôi quyết định tới tiệm ăn Nhật
Shabu Shabu. Khi vào tiệm mới biết chủ là người
Đại Hàn.. Cũng đành bằng ḷng vậy. Ăn thêm món
ăn thịt nướng Đại Hàn cũng c̣n hơn là đồ ăn trên
tầu nhiều.
Titi mặc áo
hồng và cô bạn nha sĩ mặc áo đỏ tại tiệm ăn Shabu
Shabu.
Tiệm ăn quá đông, hầu ăn chậm kiểu hải đảo nhiệt
đới, ăn xong gần nửa đêm, chúng tôi mới lên đường
trực chỉ ngay tới Tượng Đài Tưởng Niệm Vua Thành
Thái và Duy Tân nằm trên Đại lộ Thái Tử Vĩnh San.
Tượng đài nằm ở một
công viên cây cao bóng cả với những cây kè hoàng gia
cao rất đẹp
Tấm bảng ở chân Tượng Đài Tưởng Niệm Vua Duy
Tân: Để tưởng nhớ hai vị hoàng đế Annam
(Vietnam) bị đầy đến đảo Réunion ngày 20 tháng
11 1916 v́ nổi dậy chống lại nhà cầm quyền thuộc
địa Pháp. Hoàng đế Thành Thái-Thái tử Nguyễn
Phúc Bửu Lân (1870-1954). Hoàng đế Duy Tân-Thái
tử Nguyễn Phúc Vĩnh San (1900-1945) (ảnh của tác
giả).
(có một quảng cáo châm cứu hay áp cứu của một
tên Tầu vô học dán lên mặt tượng đài).
Đại lộ Thái Tử Vĩnh San là một trong những con
lộ chính nối thủ đô Saint Denis với xa lộ ṿng
quanh đảo.
Đại lộ Thái tử Vĩnh San khúc gần công viên Tượng Đài
Tưởng Niệm về nửa khua (ảnh của tác giả).
Đại lộ Thái tử Vĩnh San.
Cầu
Thái tử Vĩnh San vào lúc nửa đêm (ảnh của tác
giả)
Cầu Thái tử Vĩnh San vào giờ kẹt xe
Đi bộ trên Cầu Thái tử Vĩnh San vào lúc nửa đêm.
Thấy chúng tôi đi thăm tượng đài và cây cầu Thái
tử Vĩnh San vào lúc đêm khuya vắng người, một
vài bóng xe đêm chạy qua cầu bấm c̣i, không rơ
là châm chọc hay chia xẻ cảm t́nh. Có lẽ chúng
tôi là hai người Việt hiếm hoi nhất tới thăm vào
lúc nửa đêm như thế này. Dĩ nhiên không có Titi
và cô bạn chúng tôi đâu dám mạo hiểm. Đây quả
thật là một cơ duyên hiếm có với hai vị cựu
hoàng Việt Nam.
Tấm bảng ở đầu cầu Thái tử Vĩnh San: Đại Lộ Thái
tử Vĩnh San (8/1900-12/1945). Hoàng đế Annam bị
lưu đầy tới La Re1union. Chỉ Huy Lực Lượng Tự Do
Pháp (ảnh của tác giả).
Thành cầu bây giờ rào kín lại để pḥng ngừa tự
tử. Cầu Vĩnh San nổi tiếng ở dân địa phương là
‘Cầu Tự Tử’. Nếu hỏi thăn cây Cầu Tự Tử ở đâu
th́ dân địa phương biết ngay c̣n hỏi Cầu Hoàng
Tử Vĩnh San hay Vua Duy Tân th́ ít ai biết.
Số điện thoại của Hiệp Hội Pḥng Ngừa Tự Tử: SOS Cô
Đơn. Hăy Cứu Giúp Những Linh Hồn (Save Our Soul) Cô
Đơn của Chúng Ta (ảnh của tác giả).
Trở lại công viên tượng đài, chúng tôi ngồi lắng
nghe tiếng dế kêu than trong đêm vắng.
Chợt nhớ tới Thái tử Vĩnh San lên ngôi vua là
nhờ con dế xổ lồng thuở nhỏ. Như đă nói ở trên
ông chui vào gầm giường t́m con dế nên vắng mặt
lúc viên toàn quyền Pháp điểm danh chọn người
lên kế vị vua Thành Thái. Viên toàn quyền thấy
ông mặt mày lấm lem, hồn nhiên, trẻ thơ coi con
dế hơn ngai vàng và cho rằng ông là đứa trẻ khờ
khạo, đần độn dễ sai bảo uốn nắn nên đă chọn
ông. Tiếng dế đêm nay ở đây nghe thật bi thương.
Không biết có những đêm thanh vắng nào hồn ông
về đây nhập vào tượng ḿnh nghe tiếng dế kêu
than van cho mệnh nước Việt Nam. Trong một
thoáng tôi nhặt được mấy câu thơ:
Ngày xưa c̣n bé
chui gầm giường,
T́m con dế bạn thành
quân vương.
Lưu đầy v́ nước giờ
thành tượng,
Đêm đêm nghe dế khóc
quê hương.
Giờ đây tôi cũng mất quê hương,
Vô tài chỉ biết ngậm
đau thương.
Giả thử nếu ngài không
tử nạn.
Nước non ḿnh có thoát
tai ương?
Nghe dế kêu mà thấy
đoạn trường.
Sau đó Titi bao chúng tôi một chầu Saint Denis
By Night. Nửa đêm về sáng chúng tôi mới trở về
bến cảng cách hơn chục cây số. Bến cảng rộng
mênh mông không biết cửa nào vào được tới tầu.
Chạy loanh quanh măi, may mắn gặp một nhân viên
làm đêm thấy chúng tôi đi lạc đă đến tiếp cứu
dẫn chúng tôi vào cổng dành cho du khách ra vào.
Thật cám ơn Titi v́ sáng mai lại phải dậy sớm đi
làm.
Vào tới trạm kiểm soát vẫn c̣n thấy đông người
ngồi truy cập vào internet. Các nhân viên Á châu
làm trên tầu bây giờ mới hết việc ra đây truy
cập internet liên lạc về gia đ́nh. Chúng tôi
cũng không cầm ḷng được ngồi gởi ngay những tấm
ảnh hôm nay về nhà mặc dầu mắt đă rũ xuống buồn
ngủ.
Sáng hôm sau chúng tôi dành th́ giờ cả buổi sáng
đi t́m chỗ làm việc và nhà ở của Vua Duy Tân.
H́nh ngôi nhà chụp ngày xưa.
Một người bạn cho địa chỉ ở Đại Lộ LaBourdonnais.
Buổi trưa ghé ăn trưa ở một nhà hàng ăn Việt Nam nổi
tiếng nhất ở đây: Tiệm Ăn Kim Sơn mà hôm qua chúng
tôi muốn mời Titi ăn tối ở đây nhưng nhà hàng đóng
cửa.
Tiệm Ăn
Kim Sơn.
Bà chủ tiệm là một người Việt ở Pháp. Bà qua đây mở
tiệm ăn đă hơn mười năm.
Bà chủ
tiệm Kim Sơn.
Gặp người cùng quê hương bà rất ân cần tiếp đón và
dành nhiều cảm t́nh đặc biệt mặc dù rất bận rộn.
Thực đơn có nhiều món Việt và Việt lai Pháp. Tôi có
thói quen t́m ăn phở ở khắp nơi trên trái đất này.
Phở Kim Sơn ở
Đảo La Réunion (ảnh của tác giả).
Phở ở đây nấu theo Phở Bắc gốc Hà Nội. Thịt ḅ dần
cho mềm rồi xào lăn qua một chút. Phở Tái Lăn (Phở
Thịt Tái Xào Lăn). Không giá, không rau thơm. Phở
làm gợi nhớ tới Phở Th́n Hà Nội. Dĩ nhiên ở đây
thiếu cái phong thái b́nh dân đến độ mất vệ sinh
không dám ăn của các quán ăn đại chúng nổi tiếng ở
Hà Nội.
Ăn xong chúng tôi ghé Chợ Trung Ương ở ngay bên kia
đường. Chợ có đầy đủ các thứ cho du khách mua làm
quà kỷ niệm. Tuy nhiên giá sinh hoạt ở đây rất đắt
đỏ so với các đảo lân cận nhất là so với Madagascar
v́ mọi thứ ở đây hầu như đều phải mang từ Pháp qua.
Các cửa hàng ở đường phố cũng thấy có các hàng mỹ
nghệ Việt Nam.
Tượng phụ
nữ Việt đội khăn vành dây mặc áo dài thời trang
tay áo thụng cầm quạt (ảnh của tác
giả).
Sau đó chúng tôi đi t́m tới một thư viện mà
người bạn cho biết nơi này có nhiều tài liệu về
Vua Duy Tân. Rất tiếc không rơ tên và địa chỉ.
Chúng tôi có ghé pḥng thông tin hỏi thăm. Họ
giới thiệu tới một thư viện ở ngay đường phố
chính. Ghé đến nhưng không có tài liệu nào về
Vua Duy Tân.
Thật thất vọng. Nhưng không c̣n th́ giờ, đành
phải về lại tầu.
Dĩ nhiên Đảo Réunion cũng có nhiều danh lam
thắng cảnh, một địa điểm du lịch và tĩnh dưỡng
yêu chuộng của người Pháp và khối nói tiếng Pháp
ở Ấn Độ Dương. Đón xem bài viết Réunion Mươi
Điều.
Vua Duy Tân và Thành Thái đều có tên trên Đài
Tưởng Niệm ở đây nhưng Vua Duy Tân được vinh
danh nhiều hơn qua tên Đại Lộ và Cầu Thái tử
Vĩnh San bởi v́ sau này cựu hoàng Duy Tân là
thiếu tá Vĩnh San trong quân đội Tự Do Pháp. Nếu
ngài không bị tử nạn phi cơ bất ngờ, giải pháp
De Gaules dù cho có mục đích dùng ngài làm lá
bài trong ván cờ với Hồ Chí Minh th́ không biết
vận mệnh Việt Nam sẽ như thế nào? Dù ǵ ngài
cũng là một người yêu nước ngay từ thưở thiên
niên, ḷng yêu nước ấm ủ cho tới khi chết. Như
đă nói ở trên Ngài đă muốn Việt Nam được độc lập
theo một giải pháp ôn ḥa trong Liên Hiệp Pháp
giống như nhiều thuộc địa Pháp khác không cần
phải chiến tranh đổ máu, nồi da sáo thịt. Việt
Nam phải nương tựa vào Pháp và đồng minh mới
tránh được tai ách bị người Trung Quốc đồng hóa.
Âu cũng là vận nước như thế! Nghĩ mà đau đớn
nhưng bất lực không làm được ǵ. ‘Vô tài chỉ
biết ngậm đau thương’.
Tầu rời cảng Saint Denis tai vẫn c̣n vang vọng tiếng
tắc kè tắc lưỡi trong bụi cây.