|
Rộn r một
thời bo Tết học sinh Si Gn |
Bo Xun Trưng Vương 1974
Trong thời buổi bo giấy dần trở nn xa lạ với bạn đọc th việc học sinh trung học lm bo bn được hng nghn bản vo dịp Tết quả l sự lạ. Tất nhin chuyện xảy ra cch đy cũng hơn nửa thế kỷ tại Si Gn v cc tỉnh pha Nam.
Bộ mặt của trường
Gặp nghệ sĩ, nh nghin cứu Trịnh Bch tại buổi giới thiệu Sch Tết ở H Nội, ng lại mang chuyện lm bo Tết thời cn học trường V Trường Toản- Si Gn ra kể: "Bo Tết của học sinh được đn nhận rầm rộ. N giống như danh dự của trường, thể hiện trnh độ văn ha học sinh của trường, nn thi đua kinh lắm,bi vở chuẩn bị cả năm."
Bo Tết của học sinh gọi l "giai phẩm Xun" đầu những năm 1970 in offset, ba mu với trường giu ở thnh phố, cn tỉnh lẻ quay roneo- cốt sao vừa ti tiền học tr. Cả trăm trang đu phải chuyện chơi. Nh văn L Văn Nghĩa nhớ mỗi lần in cỡ 1-2 ngn bản. Cn theo Trịnh Bch, c trường in tới 5 ngn bản- trong khi tạp ch Bch Khoa thời hong kim cũng chỉ được 4.500 (thống k của Nam Bộ đất v người). "V ở những trường lớn, ngoi số bo bn cho học sinh v phụ huynh, cn phải in đủ để bn sang cc trường khc v cc sạp bo," ng Bch ni.
Nh bo Phạm Cng Luận trong tập 1 Si Gn chuyện đời của phố (NXB Văn Ha Văn Nghệ 2015) bổ sung nguyn nhn bng nổ bo Tết học sinh khi đ:
"Bo Xun học đường l cơ hội của cc cy bt học đường do bo ch người lớn thu hẹp dần đất dnh cho tuổi trẻ, nhiều tờ bo khc bị đng cửa do tnh hnh kh khăn thời chiến."
Bo ch l một trong những hoạt động quan trọng của hiệu đon- tổ chức sinh hoạt ngoại kha (thể thao, văn nghệ) của học sinh trong trường do cc học sinh ưu t trong cc lĩnh vực đ cầm chịch.
"V thế, trước thng 12 dương lịch l cc trưởng ban (bo ch) cc lớp- khng phn biệt lớn nhỏ (trường thời đ gộp cả cấp II v III- PV)- được lệnh của trưởng khối 'bo chấy' ton trường ku gọi tham gia viết bi cho giai phẩm trường mnh. Quyền lợi của 'nh văn, nh thơ' l được đăng bi v hnh diện với bạn b, ngoi ra khng cn g hết"- L Văn Nghĩa viết trong bi Tết v giai phẩm học tr (đăng bo Cng an TP HCM Tết năm nay).
ng Nghĩa cho hay, bi vở sau khi được nhm bo ch xử l phải chuyển cho gio sư hướng dẫn bo ch đọc, rồi cũng phải c giấy php từ Bộ Thng tin mới được đem đi in.
Bo Tết của học sinh Si Gn pht hnh cả ở cc tỉnh ln cận như Ty Ninh, Bin Ha, Đồng Nai... Những học sinh kho ăn ni nhất được cử đi lm nhiệm vụ bn bo. Nhiều trường nam nữ học ring nn nhiệm vụ gy phấn khch nhất l mang bo sang trường khc phi bn. L Văn Nghĩa, học Petrus K từ 1965 đến 1972 so snh: "N giống như thm hiểm một thế giới khc vậy, lạ lắm"
Cng phu bn bo
Trong cuốn truyện di Ma h năm Petrus (NXB Trẻ- 2013), L Văn Nghĩa dnh hẳn hai chương kể về hai chuyến "thm hiểm" của đội bn bo Petrus K sang trường nữ Gia Long v ngược lại. Trch pht biểu của trưởng khối bo ch Petrus K tại trường bạn: "Hm nay, học sinh Petrus chng ti nhn ma Xun về, đem miếng trầu cay đến để giới thiệu với những người bạn gi Gia Long những tnh cảm chn thnh. Mai đy, rồi chng ta sẽ rời bỏ ngi trường yu dấu của mnh để tung bay vo vạn nẻo đường đời, nhưng những kỷ niệm đời học sinh sẽ vẫn cn mi v n được ghi đậm bằng những ng văn chương thời học sinh" Thnh giả vỗ tay nhiệt liệt.
Bo Xun Gia Long 1975
Theo truyện th bn bo cho nữ sinh coi vậy m dễ, cc c cng lắm chỉ tru cc cậu l "ốm nhom như thằng ghiền" hay "thi sĩ rm".
- Em ơi trong cuốn giai phẩm ny c truyện no giống truyện Vng tay học tr khng em?"
- Lm sao m c được anh. Tụi mnh l học sinh m.
-Như vậy th c chuyện "vng tay em" khng?
Trn đy l một mẩu đối thoại giữa c bn bo Gia Long với cc quỷ nam Petrus K trong Ma h năm Petrus. "Sốc" hơn, một nam sinh lớn tuổi c t cay c v bị gọi l "em" đ "len ln đi tới đi tới pha sau lưng" "đnh nhẹ vo mng" c bn bo. Theo nh văn th đng l hai bn tru chọc nhau dữ dội, đối đp c thm thắt, cn hnh động "metoo" kia l c thật.
Nhưng đến khi đem ra thi thố văn chương th biết ai "chị" ai "em". Cuộc thi bo tết học sinh thng 2/1975 c trn 50 tờ tham gia. Ban Gim Khảo l cc nh văn nổi tiếng thời bấy giờ Minh Qun, Minh Đức Hoi Trinh, Bnh Nguyn Lộc, V Phiến, ố Oanh, L Tất Điều, Nguyễn Mộng Gic"
Cc trường ở Si Gn gửi thẳng đến Ban Gim Khảo, cc trường ở tỉnh lỵ, quận lỵ th Ty gio dục phải tuyển chọn trước khi gửi về." nh bo Phạm Cng Luận cho hay.
Bo Xun Trần Lục 1971
Kết quả, giai phẩm xun nữ trung học Gia Long chiếm giải Nhất, kế đến l nữ trung học Bi Thị Xun (Đ Lạt), nam trung học V Trường Toản giải Ba. Hai trường nữ Sương Nguyệt Anh, L Văn Duyệt cng Petrus Trương Vĩnh K chia nhau Khuyến khch.
Cc cy bt nữ được gim khảo nhận xt "tnh cảm trong thi ca phong ph hơn, đối thoại trong truyện ngắn linh hoạt hơn".
Căn nguyn theo L Văn Nghĩa:
"Cc 'nường' dư thời giờ suy tưởng ra những hay văn đẹp, cn cc chng bị Sở Động Vin nhắc nhở nếu thi khng đậu sẽ vo qun trường nhe cc em, cha mẹ hăm he nếu khng thi đậu năm nay th đời con sau nầy sẽ ht bi Xun nầy con khng về nh liệu m ci thần hồn Cn tinh thần đu m thơ với truyện!"
Theo L Văn Nghĩa th khoảng thời gian đầu thập kỷ 1970 ở miền Nam, văn chương nữ cũng ở thế thượng phong trn "thị trường chữ nghĩa". "V người sng tc thuộc phi nữ, đề ti sng tc, nhn vật điển hnh ở phi nữ, v cả độc giả cũng l phi nữ Ngoi x hội phụ nữ chiếm phần ưu thế th trong cuộc tranh đua giữa cc bo xun học đường, phi nữ cũng phải chiếm ưu thế"- nhận định của bn nguyệt san Bch Khoa số 425, pht hnh thng 3/1975.
Khng thờ ơ trước thời cuộc
Theo Phạm Cng Luận, Gửi người em lớp 6- thơ của Trần Bch Tin, lớp 10 trường Bi Thị Xun từ giai phẩm Xun đ được đăng trang trọng trn Bch Khoa- tạp ch uy tn thu ht cc học giả hng đầu miền Nam lc đ. Bi thơ c đoạn: "Ny em lớp su ny em nhỏ/ Em hy dừng chn một cht lu/ Chị vuốt tc em rồi chị nhớ/ Tc em thơm ngt mi hương cau/ Hương cau vườn chị xa như tuổi/ Ba m chị nằm dưới mộ su/ Vườn cũ nh xưa tn với lửa/ Chị đi về hai buổi m u"
Cạnh đ l thơ của Nguyễn Đăng Chu trong bo Đất Hồng trường Phan Chu Trinh, Đ Nẵng: "Anh ni b nghe chuyện lng chuyện xm/ Ch Bảy anh Ba ng xuống hm no/ Đường qu mnh đi dy cng nui nấng/ Bằng xc b con sữa mặn m đo"
L Văn Nghĩa dẫn lời tựa giai phẩm xun 1972 của trường Tn Văn- Tn Việt: "Tuổi trẻ th bất hạnh bởi thực tại phũ phng; lớn ln trong lửa đạn để tha thiết mơ vi đến hnh ảnh thanh bnh-hnh ảnh chưa một lần diện kiến. Ở nghĩa đ, tuyển tập giai phẩm nầy hiện diện mong by tỏ phần no những kht vọng của lớp người trẻ tuổi" Như vậy bất chấp chủ điểm Xun Tết, những cy bt trẻ cn trn ghế nh trường vẫn đầy ưu thời mẫn thế.""Trước 1975, học sinh chững chạc hơn by giờ," Phạm Cng Luận nhận định.
"V cc hoạt động ngoại kha ở Si Gn hết sức si nổi, thứ nữa thời chiến bao giờ giới trẻ cũng trưởng thnh sớm." Theo Trịnh Bch, chnh việc lm bo gp phần lm cho học sinh thời đ "đứng đắn" hơn, ngoi cũng do chương trnh gio dục. Tức l lớp 1 c cả mn "phổ thng thường thức" dạy qut nh, rửa rau, rửa bt trong khi cc nh kh giả cho con đi học thm vẽ, nhạc. Lớp 4-5 ngoi bơi, học cả phụ mẹ dưỡng nhi, dưỡng thai. Lớp 9 ngoi học về giới tnh trn lớp, gio vin cn dẫn học sinh đến rạp xem những bộ phim đặc dụng như Helga v chồng của Thụy Điển."
Mỗi lớp cấp II trở ln đều c một học sinh lm trưởng ban bo ch - chịu trch nhiệm lm bch bo lớp. Mỗi trường lại c vi thi văn đon do học sinh tự lập để trau dồi việc viết lch, ngoi phục vụ nội san cn gửi cc bo bn ngoi như Thiếu Nhi, Tuổi Ngọc, Thằng Bờm, Tuổi Hoa
Bo tường hay nội san l hoạt động khng c g lạ tại cc trường phổ thng thời gian gần đy, nhưng pht triển chuyn nghiệp đến mức trở thnh "ngoại san" như thuở trước 1975 chắc chắn bất khả, v cũng khng cần thiết. Đơn giản, mỗi thời phải c cch lm, cch chơi ring để đnh dấu hoa nin.